Wyjaśniamy, czym są typologie tekstów i jakie są cechy charakterystyczne każdego z nich. A także czym różnią się od gatunków tekstowych.
Jakie są typologie tekstu?
Typologia tekstowa to możliwa kategoryzacja różnych teksty które istnieją, to znaczy jeden z wielu sposobów klasyfikacji tekstów na podstawie pewnych specyficznych cech. Nie ma zatem jednej, niepowtarzalnej i uniwersalnej typologii tekstu, ponieważ teksty można klasyfikować na wiele sposobów, w zależności od tematu, długości, ustności czy pismo, ich strategie stylistyczne itp.
Ogólnie mówiąc, mówiąc o tekstach, mamy na myśli nie tylko teksty pisane, ale także ogólne wytwory języka werbalnego. Na przykład, gdy rozmawiamy z kierowcą autobusu, generujemy rozpoznawalny tekst ustny, tak samo jak wtedy, gdy piszemy a e-mail lub skomponuj wiersz w naszym notatniku. Dlatego językoznawstwo, dyscyplina zajmująca się badaniem języka werbalnego, od samego początku zajmowała się budowaniem kategorii w celu grupowania, rozpoznawania i lepszego studiowania różnych istniejących tekstów.
Najbardziej powszechną i popularną typologią tekstową ze wszystkich jest obecnie ta, która wyróżnia teksty na podstawie ich funkcja komunikacyjna dominujący. Jest to równoznaczne ze stwierdzeniem, że jako kryterium używa „celu” tekstu, czyli tego, co oferuje odbiorcy.
Ta typologia rozróżnia:
- Narracja (Tekst narracji). Składa się ze zbioru wydarzeń powiązanych chronologicznie w sposób a fabuła, a kronika lub jakąkolwiek historię.Przykładami tego typu tekstu są: kroniki dziennikarskie, opowiadania literackie i podręczniki historyczne.
- Opis (opisowy tekst). Składa się z wyliczenia lub szczegółu cech osoby, rzeczy lub faktu, które określają, czym X jest dla odbiorcy (a nie czym X jest). Przykładami tego typu tekstów są: teczka dzieł sztuki w muzeum, portrety mówione, które ofiary napadu wręczają policji oraz poezja lub piosenki, które opisują nastroje autora.
- Argumentacja (tekst argumentacyjny). Składa się z zestawu powodów, które starają się wpłynąć na opinia odbiorcy w odniesieniu do czegoś, lub które zachęcają go do określonego zachowania, przekonując go poprzez argumenty. Przykładami tego typu tekstu są: kolumny opinii w gazecie przemowy polityczne podejmowane podczas kampanii wyborczej i monografie posiadanie akademickiego punktu widzenia na dany temat.
- Wyjaśnienie (tekst objaśniający lub tekst informacyjny). Składa się z szeregu danych, informacji i obiektywnych szczegółów, których celem jest dostarczenie czytelnikowi pewnego rodzaju wiedza lub wiedzy, bez otwartej intencji mówienia mu, w co wierzyć lub jak o tym myśleć. Przykładami tego typu tekstu są: przedimki a encyklopedia, eseje naukowe na temat charakteru i arkusze informacyjne żywności, które szczegółowo opisują ich zawartość i składniki.
- Dialog (tekst dialogowy). Polega ona na odtworzeniu rozmowy między dwojgiem lub większą liczbą osób, zarówno rzeczywistych, jak i wyimaginowanych, która ma na celu niemal teatralne odtworzenie sposobu, w jaki to się wydarzyło lub w każdym przypadku miałoby się wydarzyć. Przykładami tego typu tekstów są: nieformalne rozmowy, które prowadzimy z kimś na ulicy, dialogi sokratejskie, które pisał w greckiej starożytności filozof Platon czy fikcyjne rozmowy, które bawić się.
Podczas gdy większość tekstów wykorzystuje elementy z tych pięciu kategorii, są one powszechnie klasyfikowane zgodnie z ich dominującą intencją: opowiadać, opisywać, wpływać, informować lub rozmawiać. Oznacza to, że tekst argumentacyjny może zawierać wyjaśnienia i opisy, podobnie jak w dialogu mogą być narracje i argumenty.
Różnice między typologiami tekstowymi a gatunkami tekstowymi
Typologie tekstu to po prostu klasyfikacje tekstów według pewnych podstawowych lub dominujących cech. Różnią się one od gatunków tekstowych tym, że te ostatnie dostarczają czytelnikowi pewnych informacji o tym, co znajdzie w tekście, w oparciu o szereg norm i konwencji o charakterze historycznym, społecznym, a czasem literackim.
Oznacza to, że gatunki tekstowe są z góry ustalonymi formatami tekstów. Na przykład, gatunki literackie są gatunkami tekstowymi, ponieważ klasyfikują teksty literackie i powiedz nam, jakie są oczekiwania wobec każdego z nich: a powieść na pewno zawiera wiele postacie w obszernej narracji, a wiersz z pewnością będzie krótkim i emocjonalnym tekstem, w którym głos autora przekaże subiektywny punkt widzenia.
Jednak w powieści możemy znaleźć narracje, wyjaśnienia, opisy i dialogi, i chyba trudniej jest zaklasyfikować ją jako tekst czysto narracyjny, opisowy czy dialogiczny. Czasami nawet gatunki tekstowe dotyczą tylko tematu tekstu, jak w przypadku powieści science fiction czy horroru: w obu przypadkach przewidują, z jakim typem narracji przyjdzie nam się zmierzyć. Zamiast tego, jeśli mówimy po prostu „tekst narracyjny”, nie mamy pojęcia, czego się spodziewać, poza ciągiem zdarzeń przywołanych jako pierwsze, a drugie później.